Laboratuvarlardaki kontaminasyon riski, iş ne kadar özenle yapılırsa yapılsın hesaplanamaz. Risklerin yanlış hesaplandığı durumlarla sıklıkla karşılaşılır ve kontaminasyon genellikle çalışma kayıplarına yol açar. Bu yazı ile, çalışmanızdaki kontaminasyonun sistemli bir şekilde tespit edilip önlenmesi konusunda biraz ışık tutmayı amaçlıyoruz.
Kontaminasyon nedir?
Kontaminasyon, bir madde veya ortamın istenmeyen ve genellikle zararlı olan unsurlarla kirlenmesi anlamına gelir. Bu terim, genellikle kimya, biyoloji ve çevre bilimleri gibi çeşitli alanlarda kullanılır.
Kimyada kontaminasyon, istenmeyen moleküllerin bir maddeye veya çözeltiye karışması durumunu ifade eder. Bu durum laboratuvar ortamlarında, endüstriyel süreçlerde veya gıda üretiminde önemli bir sorun olabilir. Biyolojik bilimlerde kontaminasyon genellikle mikroorganizmaların, DNA’nın, RNA’nın, proteinlerin veya bitki ve hayvan materyallerinin, istenmeyen bir şekilde bir diğerine karışmasıdır. Bu durum ise biyolojik deneylerde, genetik araştırmalarda veya klinik çalışmalarda güvenilir sonuçlar elde etmeyi zorlaştırabilir.
Çeşitli Kontaminasyon Türleri
- Mikrobiyolojik kontaminasyon (bakteriler, mikoplazma, mantarlar, mayalar, vb.)
- Viral kontaminasyon
- Protein kontaminasyonu (prionlar)
- Kimyasal kontaminasyon (asidik/bazik maddeler, plastik kalıntıları, ağır metaller, vb.)
- Diğer kültür çalışmalarıyla çapraz kontaminasyon
Laboratuvar Örneklerinde Kontaminasyondan Kaçınma
Laboratuvar ortamında çalışmanın sonucunu birçok faktör etkileyebilir. Belki de en yaygın faktör laboratuvar örneklerinin kontaminasyonudur. Kirlenme, laboratuvar sürecindeki çeşitli noktalarda ortaya çıkabilir. Bununla birlikte bu riski azaltmak ve laboratuvar örneklerinde kontaminasyonu önlemek için alabileceğiniz önlemler ve protokoller vardır.
Laboratuvardaki Kontaminasyon Nasıl Azaltılır?
Uygun Koruyucu Ekipman Giyin
Koruyucu ekipmanlar laboratuvar ortamında çalışanlar için hayati bir güvenlik önlemidir. Eldiven, saç bonesi, pantolon, laboratuvar önlüğü ve uygun ayakkabı gibi kişisel koruyucu ekipmanlar hem çalışanları potansiyel tehlikelerden korur hem de çevresel kontaminasyonu azaltmaya yardımcı olur.
Eldivenlerin tek kullanımlık olması ve her kullanımdan sonra değiştirilmesi olası kontaminasyonu önler ve güvenli bir çalışma ortamını sürdürmeye yardımcı olur. Giyilen pantolonların ve ayakkabıların laboratuvar ortamına uygun olması da önemlidir. Dışarıda giyilen ayakkabıların laboratuvar içinde kullanılmaması, laboratuvardaki kirlilik ve kontaminasyon riskini azaltmak için önerilir.
Yüzeyleri Düzenli Olarak Temizleyin
Yüzeylerin düzenli olarak temizlenmesi sağlıklı ve hijyenik bir ortamın sürdürülmesinde kritik bir rol oynar. Laboratuvarda veya çalışma alanlarında yüzeylerin düzenli aralıklarla temizlenmesi, kontaminasyon riskini azaltmanın yanı sıra deneysel sonuçların doğruluğunu ve çalışma ortamının genel verimliliğini artırabilir. Bu nedenle düzenli aralıklarla temizlik uygulaması, laboratuvarın uzun vadeli başarısı için önemli bir adımdır.
Ekipmanı Temizleyin ve Steril Edin
Kirlenmeyi önlemek için steril bir çalışma ortamının korunması çok önemlidir. Laboratuvar ekipmanlarınızın ve kullanılan malzemelerinizin düzenli temizlediğinizden ve steril ettiğinizden (kuru havalı sterilizatör veya buharlı sterilizatör) emin olun. Hangi ekipmanın ne zaman temizleneceğine dair bir temizlik programı yapın. Cam vb. malzemelerin temizliği her gün olabileceği gibi kullanım sıklığına da bağlı olabilir. Temizliğin ne zaman gerçekleştiğinin kayıtlarını tutun. Laboratuvardaki ekipmanın nasıl temizleneceğine dair standart işletim prosedürleri oluşturun. Bu prosedür, laboratuvar çalışanları için temizliğin her seferinde aynı şekilde yapılmasını sağlayacaktır.
Su Kaynağınızı Kontrol Edin
Negatif kontrolünüz de dahil olmak üzere tüm numuneleriniz kontamine olmuşsa, sebebi distile su kaynağınız olabilir. Bu durumda distile su cihazınızın bakımının yapılması veya onarılması gerekebilir. Filtreler düzenli olarak değiştirilmelidir. Başka kimyasalların olup olmadığını görmek için suyunuzu elektro iletken bir sayaç kullanarak test edebilirsiniz. Ya da suda bir şey olup olmadığını görmek için örnek olarak sadece suyunuzla birlikte bir petri kabında genel kültür ortamını kullanabilirsiniz.
Dokunma Sayısını Azaltın
İnsan hatası kontaminasyonun önemli bir nedenidir. Fiziksel dokunuşların azaltılması kontaminasyonu iki şekilde azaltır; fiziksel temasla bir şeyin aktarılması olasılığını ve insan hataları olasılığını azaltır. Aynı prosedürleri düzenli olarak izliyorsanız, işleminizi bir kağıt veya bilgisayarda eşleştirin ve dokunma sayılarını sayın. Transfer ve dokunma sayısını azaltmanın yollarını bulun.
Hava Filtresi ve Laminer Hava Kabini Kullanın
Numuneleri aktarırken, havanın numunenize müdahale etmeyeceği bir ortamda çalışmak önemlidir. Ortamda kullanılan hava filtreleri havadaki kirleticileri hapsederek ortamınızı steril tutar. Ayrıca laminer hava kabinleri veya mikrobiyolojik güvenlik kabinleri kullanarak numunenizi daha güvenli bir alanda çalışma ortamı oluşturursunuz. Çalışmalarınızın sürekliliği için hava kabinlerinin filtrelerinin dolmadığından ve hava kabininizin düzgün çalıştığından emin olun.
Organize Kalın
Numune kontaminasyonu riskini azaltmak için güvenli bir iş akışı protokolü oluştururken, laboratuvarı yeniden düzenlemeyi düşünebilirsiniz. Laboratuvarda yapılandırılmış bir iş akışı oluşturmak, her şeyin uygun yerde kalmasını sağlayarak kontaminasyon riskini azaltacaktır. Laboratuvar sürecindeki her adım için belirli alanların oluşturulması ve özel ekipmanların belirlenmesi, kontaminasyon riskini azaltacak ve süreci kolaylaştıracaktır. Bu iyileştirmeler, üretkenliği ve verimliliği artırmaya yönelik önemli adımlardır.
Doğru Laboratuvar Ekipmanı Kullanılıyor mu?
Laboratuvarlarda güvenilir sonuçların elde edilmesi için doğru laboratuvar ekipmanının kullanımı kritik bir öneme sahiptir. Örneğin patojen riski olan çalışmalarda, santrifüj işlemi yapılırken kapaklı gode veya kapaklı rotor kullanılması gerekmektedir.
Her ne kadar laboratuvar ekipmanları genellikle hassas ve steril olmaları için tasarlanmış olsalar da zaman içinde kullanım, bakım eksiklikleri veya yanlış kullanım nedeniyle kontaminasyon riski ortaya çıkabilir. Bu nedenle laboratuvar personeli düzenli aralıklarla ekipmanı kontrol etmeli, temizlemeli ve bakımını yapmalıdır.
Sonuç:
Kontaminasyonun sürekli olarak tespit edilmesi, doğrulanması ve ele alınması laboratuvarlarda hayati öneme sahiptir. Şeffaf izleme yöntemi geliştirmek ve sürekli hale getirmek, kontaminasyonun oluşmasına ya da yayılmasına izin vermeyen bir yaklaşım şeklidir.